JAK WYGLĄDAJĄ ETAPY ZMIAN?

Każdy z nas podchodzący do zmiany szkodliwego dla nas zachowania (chcąc pokonać zachowania związane z uzależnieniem) przechodzi przez kilka etapów zmiany. Zanim osiągniemy wyznaczony cel, albo ponownie spróbujemy zmierzyć się z problemem, musimy przejść każdy z tych etapów po kolei. Etapy te charakteryzują się różnymi zadaniami, które muszą być wykonane by móc przejść do następnego etapu.

Etapy zmiany wyglądają następująco:

1. Etap przedrefleksyjny (in. stadium prekontemplacji) – na tym etapie często osoba uzależniona nie jest świadoma tego, że ma problem. Nie widzi, że np. jej codzienny tryb życia, w którym co dziennie sięga po alkohol lub inne substancje jest szkodliwy dla jej zdrowia i źle wpływa też na osoby jej najbliższe. Żyje jeszcze w przekonaniu, że negatywne konsekwencje jej uzależnienia jej nie dotyczą. Za to niezauważany przez nią problem widzą bliscy, którzy zaczynają wywierać na niej presję poprzez którą osoba uzależniona zgłasza się na terapię. Nie oznacza to jednak, że osoba uzależniona ma zamiar się zmienić. By ruszyć dalej musi uznać problem i zdać sobie sprawę z negatywnych jego konsekwencji.
2. Etap refleksji (in. stadium kontemplacji) – na tym etapie osoba uzależniona przechodzi przez wiele rozważań, wątpliwości, dylematów. Analizuje zyski i straty, zastanawia się czego jest więcej i co jest dla niej ważne.  Wie, że ma problem, zastanawia się jak go przezwyciężyć. Zdaje sobie sprawę z pozytywnych zmian zerwania z nałogiem, ale też wie, ile będzie to wysiłku kosztować. Ma coraz większą świadomość negatywnych skutków zachowania ryzykownego dla zdrowia i własnej podatności na te skutki. Pomimo tej świadomości jeszcze nie jest gotowa podjąć kroków by się zmierzyć z tym wszystkim. Wie co chce zmienić, ale jeszcze nie wie jak.
3. Etap przygotowania (etap podejmowania decyzji) – osoba będąca na tym etapie planuje w najbliższym czasie się zmienić (tzn. mniej więcej w przeciągu miesiąca), wprowadzić zmiany w dotychczasowym zachowaniu np.: rzucić palenie, przestać pić itp. Na tym etapie mogą być ponownie też osoby, które już w przeciągu roku podejmowały jakieś próby zmiany, np.: ograniczały ilość wypijanego alkoholu, lub ilość wypalanych papierosów itp. Osoba uzależniona na tym etapie ma silną motywację i konkretny plan wprowadzania zmiany. Natomiast ma jeszcze słabą wiarę we własne możliwości jej wdrożenia. Zdarzają się na tym etapie drobne zmiany takie  jak ograniczanie ilości zażywania środka uzależniającego, albo ograniczanie spędzania czasu na uzależniających czynnościach. Na tym etapie muszą ustalić cele i priorytety. Osoby w tym stadium są zaangażowane w zmiany, ale to co robią nie spełnia jeszcze warunku skutecznego działania.
4. Etap działania – widoczna jest zmiana zachowania (zaprzestanie picia, palenia itp.), która wymaga od osoby uzależnionej dużo wysiłku i energii. Osoby będące na tym etapie to takie, którym udało się zmienić swoje zachowanie na okres do 6 miesięcy np. spełnienie abstynencji. Pracują nad przełamywaniem utrwalonych zachowań i w zamian tych wprowadzają nowe bardziej użyteczne. Np.: osoby uzależnione od gier zostawiają laptopa w pracy by nie kusił w domu do spędzania na nim czasu, osoba uzależniona od alkoholu nie kupuje go i nie trzyma w domu itp. Zaczynają być świadome zagrożeń, które mogą udaremnić podjęte działania (np.: brak wsparcia w rodzinie, znajomych lub nasilenie stresu, depresji itp.). Dzięki umiejętności rozpoznawania grożących zagrożeń opanowują skuteczne strategie zapobiegania wpadkom i nawrotom.
5. Etap utrzymania (in. stadium utrwalania) – na tym etapie są osoby, które utrzymują swoje zmiany (spełniają abstynencję) ponad pół roku. Starają się umacniać korzyści płynące z utrzymanych zmian i starają się zapobiec nawrotom.
6. Etap zakończenia – Rozwiązanie problemu następuje, kiedy osoba nie odczuwa już pokus, by powrócić do problematycznego zachowania i nie musi już czynić wysiłków by uniknąć nawrotu. Jej utrwalone nowe zachowanie staje się codziennością. Jednak znaczna większość osób ponownie przechodzi przez etapy zmiany z powodu nawrotu, czasami odbywa się to łatwiej i szybciej. Nawrót u osoby uzależnionej jest zazwyczaj regułą nie wyjątkiem, ale mimo to są osoby, które z powodu poczucia winy, porażki i wstydu cofają się do etapu pierwszego (ok 15 procent osób), inni natomiast do etapu drugiego lub trzeciego z których znowu przechodzą kolejno przez następne etapy.

Bokisz Edyta